منابع مردم شناسی در کتابهای جغرافیائی طول تاریخ اسلام و ایران (2)
 

 

ابو ریحان بیرونی ( 14 شهریور 352 ه . خ – 22 آذر 427 ه . خ برابر با 440 ه . ق ) ، ساکن خوارزم در ایران قدیم ، و ری که همچنان در قلب ایران است . مردم زادگاهش چون وی نه در زادگاهش ، بلکه بیشتر در ایران بزرگ با زبان فارسی می زیسته است به وی لقب بیرونی به معنی فارسی داده اند . برخی بیرونی را بزرگترین دانشمند مسلمان و یکی از بزرگترین دانشمندان فارسی زبان در همه ی اعصار () ، معرفی کرده اند . وی نه تنها ، علاوه بر احاطه بر جغرافیا و بسیاری از دیگر علوم زمان خود ، انسانشناس و مردم شناس ، بلکه اصولا"

پدر انسان شناسی در تمام جهان

معرفی شده است .

مشهور ترین کتاب وی در مردم شناسی عنوان « تحقیق مال الهند » ( تالیف در 424 ه . ق ) دارد .

وی علاوه بر فارسی ، عربی ، یونانی ، و... به زبان سانسکریت نیز مسلط بوده است .

در امر تحقیق در باره هندوستان به آن کشور مسافرتی طولانی داشته حدود 13 سال ساکن آن کشور بوده است .

دقیقا" در موضوعات خاص مردم شناسی ، یعنی عقاید ، عادات و آداب رسوم مردمی در آنجا به مطالعه پرداخته است .

این مطالعه از نگاه یک خارجی ، تفاوتها و خصوصیات آن مرد م را بیشتر دریافته است .

طبیعتا " مشاهدات وی ، یا تا آنجا که اقتضاء می کرده است مشاهده مشارکتی بوده است .

از تعصبات شخصی و گروهی در مشاهداتش احتراز کرده قاعده بیطرفی را تقریبا" بطور کامل رعایت کرده است  (بیرونی درباره روش تألیف ماللهند می نویسد :  "  من كتاب را نوشتم بی آنكه بهتان و نسبت دروغ بر هندیان ببندم . گفته ها و عقیده های آنها را نقل می كردم اگر این سخنان در نظر مسلمانان ناخوش بیاید به آنها می گویم كه این عقیده آنهاست زیرا این كتاب كتاب بحث و ستیزه جویی نیست تا در آن به رد كردن عقیده آنها بپردازم ، من می خواهم عقیده هندوان را چنانكه هست بیان كنم و شباهت های آن را با ملت های دیگر نشان بدهم . بیرونی در كتاب ماللهند منبع خبرها و كتابهایی را كه از آنها استفاده كرده است نام می برد و  قسمتی از متن اصلی را در نوشته خود می آورد تا خواننده گفته او را صحیح بداند . " ) .

شاید از اینجهت بیشتر به انسان شناس بودن وی تاکید کرده اند که قرن ها قبل از داروین و مالتوس به تکامل و تناسب امکانات زمین با ساکنان آن ، و محیط زیست ، پرداخته است .

از جمله آثار اوست :

آثار الباقیه در تاریخ و جغرافیا ؛ بخصوص شناخت مردمان ، اعیاد آنها

قانون مسعودی که به نوعی یک دانشنامه است ؛ بخصوص در نجوم و گاه شماری .

الصیدنه فی الطب ، درباره گیاهان داروئی

......

 () دانشنامه علوم ؛ چاپ مسکو .

ناصر خسرو قبادیانی ( 394 – 481 ه . ق ) . شاعر ، فیلسوف ، حکیم و جهانگرد ایرانی که کتاب « سفرنامه » حاصل سفر هفت ساله اش ( تا سال 444 ه . ق ) از منابع موضوعات مردم شناسی ایران است . « ناصر در سفرنامه رویدادها و قضاها را با بیطرفی و بی غرضی تمام نقل می‌کند. اما زمانی‌که به زادگاهش بلخ می‌رسد و به امر دعوت به مذهب اسماعیلی مشغول می‌شود، ملّاها و فقها سد راه او شده و عوام را علیه او تحریک نموده، خانه و کاشانه‌اش را به‌نام قرمطی، غالی و رافضی به آتش کشیده قصد جانش می‌کنند،... » .

بخش‌های سفرنامه

زندگی در مرو

خواب ناصر خسرو

عزم نیشابور و کسوف

زیارت شیخ بایزید بسطامی و طلب اهل علم

ری، کوه دماوند و نوشادر

قزوین، رئیس علوی آن و صنعت کفشگری در قزوین

بقال خرزویل

شاه‌رود، سپیدرود و دریای آبسکون

شمیران در ولایت دیلم

از شمیران تا تبریز

قطران تبریزی

مرند، هسودان، خوی، برکری، وان، اخلاط و بطیس

ارزن، میافارقین(Silvan) دیاربکر ترکیه، نصریه

آمد

حران

قرول و مرد عرب شصت ساله

سروج، فرات، منبج، حلب

جند قنسرین، سرمین، معمره النعمان و استوانه سنگینش

۰ابوالعلاء معری

کویمات، حما، آب عاصی

عرقه، طرابلس و مردمان شیعه‌اش

طرابرزن، جبیل و بیروت

صیدا

صور

عکه، عین‌البقر

زیارت قبور انبیای بنی اسرائیل

شهر طبریه

حیفا

۰قیساریه، کفرسایا، کفرسلام

رمله (فلسطین)

بیت المقدس

مسجد قدس و جوانب آن

بیت اللحم

سفر به حجاز

بازگشت به بیت المقدس

رمله، عسقلان، طینه، تنیس

قاهره

صفت شهر مصر و ولایتش

۰اسکندریه و مناره آن

قیروان، سلجماسه و اندلس

دریای قلزم

جنوب مصر

صفت شهر قاهره

صفت فتح خلیج

صفت شهر مصر، پوست پلنگی گاوها، مرغ خانگی بزرگ حبشیها، خرهای ابلق

آسایش در مصر

صفت خوان سلطان و قیاس با بارگاه سلاطین عجم سلطان محمود و غزنوی و پسرش مسعود

سیر سلطان مصر

۰بیرون شدن از مصر و صفت مدینة النبی

مکه

بازگشت به مصر

بازگشت به خانه، اسیوط، خشخاش و افیون

اخمیم، اسوان و نوبه

ضیقه

عیذاب

جده

صفت شهر مکه شرفها الله تعالی

صفت زمین عرب و یمن

۰صفت مسجد الحرام و بیت کعبه

صفت کعبه

صفت اندرون کعبه

صفت گشودن در کعبه شرفهاالله تعالی

عمره جعرانه

پس از حج چهارم

لحسا و طائف

پس از طائف

اعراب بدوی و خوراک ایشان

فلج و مردم فقیر جنگ‌طلبش

۰نقاشی ناصر خسرو و حیرت اعراب بدوی

به سوی بصره

یمامه و مردمان زیدی مذهبش

لحسا

بوسعیدیان شهر لحسا

تا کسی دعوی بوسعیدی نکند

حجرالاسود مغناطیس مردمان است!

خوراک مردمان لحسا

حدود لحسا (إحصاء- احساء)

نزدیک من بدویان با اهل إحسا نزدیک باشند به بی‌دینی

۰بصره

امیران پارسی بصره

گرمابه‌بان ما را به گرمابه راه نداد

مشاهد امیرالمؤمنین علی (ع) در بصره

ادامه حکایت گرمابه و گرمابه‌بان

صفت مد و جزر بصره و جوی‌های آن

شهر ابله

-صفت اعمال بصره

پس از بصره

آبادان

۰پس از آبادان

مهروبان

ارجان

لردگان و لنجان

اصفهان

از اصفهان تا طبس

طبس

تون

قاین

سرخس، مروالرود، باریاب و سنگلان

پانویس

عبدالحیٌ بن محمد گردیزی . از علمای تاریخ و جغرافیا . کتاب زین الاخبار .

ابو عبیدالله البکری ( 405 – 478 ه . ق ) . اهل آندلس ( جنوب اسپانیا ) . المسالک والممالک ؛ که علاوه بر تاریخ و جغرافیا حتی به نژاد شناسی هم پرداخته است .

محمودبن محمد کاشغری ( حوالی 1028 م ) از اهالی بین قرقیزستان ، و کاشغر ( در غرب چین کنونی ) . « معروفترین آثار محمود کاشغری دیوان لغات الترک نام دارد. این کتاب شامل موضوعاتی در رابطه با تاریخ، فرهنگ و زبان یک قوم است که در آن بنا به فرهنگ مردمان ترک تبار، ارزش‌های اخلاقی، الگوی رفتاری، جهان‌بینی ملت‌های ترک‌تبار در قرن یازدهم میلادی را به تصویر کشیده است. » .



نظرات شما عزیزان:

نام :
آدرس ایمیل:
وب سایت/بلاگ :
متن پیام:
:) :( ;) :D
;)) :X :? :P
:* =(( :O };-
:B /:) =DD :S
-) :-(( :-| :-))
نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه:







انسان شناسی ، مردم شناسی و فرهنگ شناسی ایران بزرگ . Anthropology,Ethnology,and Culture of Greater Iran
identification des sources de l'ethnologie d,Iran , et des Bibliographies
درباره وبلاگ

Anthropology,Ethnology,and Culture of Greater Iran . Alireza Ayatollahi با وجود تحصیلات کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکتری مردم شناسی ( در گرایشهای معماری و شهرسازی - فنٌی و اقتصادی ، و فرهنگی ) در دانشگاه پرووانس فرانسه و نهایتا" دعوت به عضویت در هیئت علمی آموزشی دانشگاه شهید بهشتی در سال 1363 و تدریس مردم شناسی فرهنگی در سال 1365 در آن دانشگاه ، اذعان می کنم که در بدو امر مردم شناسی برای من علم نبود ؛ ابدا" علم نبود ؛ بیشتر یک تفنٌن بود : از سال 1335 به جمع آوری فولکلور یا فرهنگ مردم و تاحدودی مردمنگاری آگاهانه و غیر آگاهانه پرداختم . از سال 1345 وسیله ی خود نمائی و کسب شهرت بیشترم می شد و از 1351 اندک در آمدی از این راه . بعدها که در فرانسه به تحصیلات آمایش سرزمین و اقتصاد توسعه پرداختم متوجه شدم که بدون جامعه شناسی در کشورهای پیشرفته و مردم شناسی در کشورهائی نظیر ایران ، مدیریت و برنامه های فنٌی - اقتصادی آنچنان که باید و شاید به اهداف عالی خود نمی رسند . مردم شناسی یک مطالعه است ؛ یک علم به مفهوم حقیقیِ آن نیست ؛ و نتایجی که از مطالعه ی یک مردم شناس به دست می آیند نسبتا" صحیح اند و نسبتا" غلط : نه فقط مردم شناسی ، بلکه تمام علوم انسانی و اجتماعی « نسبی » هستند ؛ و چون ریاضیٌات به پاسخ هائی مطلق نمی رسند . علوم انسانی به همین دلیل روشی جامع و مانع و مسلٌم و مقبول همگان برای مطالعات خود ندارند .هرکسی با سلیقه و دیدگاه خود وارد آنها می شود و روشی پیشنهاد می کندکه باز این روشهای کار هم برخی بیشتر و برخی کمتر مورد قبول و استفاده سایر مطالعه گران قرار می گیرند . ناتوان تر از همه کسانی هستند که به ترجمه روش های مردم شناسی در سایر کشورها می پردازند که غالبا" در شناخت مردم ایران آنطور که باید و شاید کار آئی ندارند . روش و حوزه عمل این مطالعات سبب می شود که برخی « انسان » و به ویژه شیوه رفتار وی را ملاک عمل قرار دهند و به انسانشناسی anthropology معتقد باشند که انگلیسی زبانان دنیای غرب بیشتر در این طیف قرار می گیرند . برخی دیگر معتقدند که چوم اصل شناخت اجتماعی بر « روابط اجتماعی » است بنابر این اصل بر یک اجتماع ( مردم ) و شناخت آن به عنوان یک کل ، یعنی مردم شناسی ethnologie است که فرانسویان و اکثر تحصیلکردگان صادق فرانسه از این طیف اند . فرهنگ می تواند شامل قواعد رسمی و قوانین و مقررات ( که از جمله در جامعه شناسی مورد مطالعه قرار می گیرند )باشد ؛ امٌا چون حاصل رفتار ی عادٌی شده، رسم شده ، سنٌت شده ، و...در میان یک مردم است ، به خصوص در کشورهائی نظیر ایران ، مقتضی روش های شناخت مردم شناسانه است هرچند که اصطلاح فرهنگ شناسی culturologie نیز در دهه های اخیر باب شده باشد . از تدریس در این حوزه ، به خصوص در ایران ، بیزارم ؛ امٌا عاشق و حتی معتاد مطالعات مردم شناسی هستم ؛ و گرچه خود به خود هم به آن می پردازم ؛ امٌا بیشتر دوست دارم که در باره آن با دیگران هم شریک شوم . شما چطور ؟ .
آخرین مطالب
پیوندهای روزانه
پيوندها